KOMİTENİN ARAŞTIRMA KAPSAMI GENİŞLETİLDİ… Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu ihalelerinde usulsüzlük yapılıp, yapılmadığını incelemek üzere Cumhuriyet Meclisi’nde oluşturulan özel komite, kurumun gerek mazot alımlarında, gerek ihalelerinde, gerekse de evraklarında usulsüzlük ve yolsuzluk şüphesine neden olacak birçok bulguya rastladı. Bu doğrultuda komitede araştırma kapsamını genişletti ve görev süresi de 3 ay daha uzatıldı.
ŞÜPHE YARATTI… KIBRIS Gazetesi Teknecik Elektrik Santrali’nde kullanılan jeneratörlerin üretici firması olan WARTSILA’nın komiteye gönderdiği yazıya ulaştı. Söz konusu yazıda kurumda usulsüzlük ve yolsuzluk yapılmış olabileceği şüphesi yaratan ifadeler ve “yedek parça”, “radyatör alımı”, “kaplin ve vibrasyon damperi”, “Tubbocharter 48000 saat bakımı/upgrade”, “ABB’de bekleyen 6 adet Turbocharger” ve “yağlama yağı” konularında gerekli önlemlerin alınması için uyarılar yer aldı
“CİDDİ BULGULAR VAR”… Konuyla ilgili KIBRIS Gazetesi’ne konuşan KIB-TEK’teki İhalelerde Usulsüzlük Yapılıp Yapılmadığına İlişkin Meclis Araştırma Komitesi üyesi Salahi Şahiner, komitenin başlattığı araştırmanın kapsamının genişlediğini belirtti ve bu nedenle de komitenin araştırmalarını tamamlamak üzere 3 ay daha talep ettiğini söyledi. Şahiner, şu ana kadar yapılan araştırmalarda çok ciddi bulgular elde edildiğini söyledi ve gerek mazot alımlarında gerekse de mal alımlarında kurumun ciddi şekilde zarara uğratıldığı yönünde bulgulara ulaşıldığını ifade etti.
Ceren ÖZBİL
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu (KIB-TEK) ihalelerinde usulsüzlük yapılıp, yapılmadığını incelemek üzere Cumhuriyet Meclisi’nde oluşturulan özel komite, kurumun gerek mazot alımlarında, gerek ihalelerinde, gerekse de evraklarında usulsüzlük ve yolsuzluk şüphesine neden olacak birçok bulguya rastladı.
Ayrıca Teknecik Elektrik Santrali’nde kullanılan jeneratörlerin üretici firması olan WARTSILA’nın da komiteye gönderdiği yazıda yine kurumda usulsüzlük ve yolsuzluk yapılmış olabileceği şüphesi yaratan ve kurumun çok ciddi maddi zarara uğratıldığını içeren ifadeler yer aldı.
KIBRIS Gazetesi, WARTSILA firmasının söz konusu komiteye gönderdiği yazıya ulaştı.
Konula ilgili KIBRIS Gazetesi’ne konuşan KIB-TEK’teki İhalelerde Usulsüzlük Yapılıp Yapılmadığına İlişkin Meclis Araştırma Komitesi üyesi Salahi Şahiner, komitenin başlattığı araştırmanın kapsamının genişlediğini belirtti ve bu nedenle de komitenin araştırmalarını tamamlamak üzere 3 ay daha talep ettiğini söyledi.
“Çok ciddi bulgular var”
Şahiner, şu ana kadar yapılan araştırmalarda çok ciddi bulgular elde edildiğini söyledi ve gerek mazot alımlarında gerekse de mal alımlarında kurumun ciddi şekilde zarara uğratıldığı yönünde bulgulara ulaşıldığını ifade etti.
KIB-TEK ile ilgili hazırlanan Sayıştay Raporu’nu da incelediklerini kaydeden Şahiner, “bazı evraklarda oynanmış olabileceği şüpheleri var. Kötü yönetimden dolayı kurumun zarara uğratıldığı yönünde şüpheler var. Bu nedenle 3 ay daha aldık” dedi.
WARTSILA’nın komiteye gönderdiği yazı:
Yedek Parça ve Bakım konusu:
2014-2016 yıllarında yapılan kanun değişikliği ile KIB-TEK ile ilgili alımların MİK aracılığı ile yapılması zorunluluğu gündeme gelmiştir.
Bu tarihten itibaren KIB-TEK Teknecik Elektrik Santrali için yedek parça alımlarını ve bakım işlerini MİK üzerinden ihaleye çıkarak yapmaya başlamıştır. WARTSILA olarak, bu işlemin yanlış bir işlem olduğunu ve motorlar üzerindeki kontrolün kaybedilmesinin işletmede uzun vadede sıkıntılar doğuracağını belirterek aynı zamanda WARTSILA’nın servis hizmetleri sonrası verdiği garantilerin ortadan kalkacağı konusunda farklı zamanlarda resmi yazılar ile KIB-TEK’e uyarılarda bulunmuştur. Tüm uyarılara rağmen, değişik hükümetler ve yönetim kurullarından, kanunun öngördüğü şekilde hareket etmekten başka bir çare olmadığı cevabını verilmiştir.
Zaman içerisinde, tüm yedek parçaların “OEM” lerden temin edildiği ve bu firmaların orijinal üretici olduğu, WARTSILA’nın da bu üreticilerden parça temin ettiği için, bu parçaların WARTSILA’dan alınmasının gereksiz olacağı kararı verilerek, KIB-TEK tarafından kurulan bir heyet, söz konusu bu firmaları ziyaret ederek açılacak ihalelere teklif verebilecekleri konusunda rapor düzenlemiştir. Böylece, belirli firmaları temsil eden kişi ya da kuruluşlar, KIB-TEK’e ihaleler üzerinden yedek parça satmaya başlamışlardır. WARTSILA olarak başlarda bir kaç yedek parça ihalesine katılmakla birlikte işlerin iyice kontrolden çıktığını ve kalitesi belirsiz birçok yedek parçanın oldukça ucuz fiyatlara teklif edildiğini görmemiz üzerine yedek parça ve bakım ihalelerine katılmaktan vazgeçtik.
Motor üreticisi olarak, üretilen motorlarda kullanılan parçaların titizlikle seçilmiş alt üreticilerden temin edilmesi oldukça doğaldır. Burada dikkat edilmesi gereken konu, tüm bu parçaların birbiri ile uyum içerisinde çalışması, parçaların malzeme seçimleri ve üretimi için gerekli tüm dizaynın WARTSILA ile birlikte yapıldığıdır. Bu sebeple WARTSILA, KIB-TEK Teknecik Elektrik Santralinde çalışan 18V46 tip motorların gerçek üreticisidir. Nitekim oluşan arızaların çözülmesi konusunda KIB-TEK’in nihai olarak başvurduğu yer de WARTSILA’dır.
Bu sebeple, WARTSILA, ürünlerini satın almış firmalara santrallerini güvenli bir şekilde işletmelerini sağlamak amacı ile bakım anlaşmaları sunarak ve yapılacak tüm yedek parça ve işçilik dahil her türlü konuda garantiler vererek destek olmaya devam etmektedir.
Bugüne kadar yapılan ihaleler sonucunda ortaya çıkan yedek parça fiyatlarının WARTSILA’dan ucuz olduğu aşikardır. Burada sorulması gereken asıl soru fiyatlar gerçekten ucuz mudur? Konuyu açıklamak gerekirse:
İhaleleri takip ettiğimizde dikkatimizi çeken konu, KIB-TEK’in, herhangi bir bakım için gerekenin nerdeyse 2 katı kadar büyüklükte yedek parça ihalesine çıktığıdır. Anlayamadığımız bir şekilde KIB-TEK, gerekenden çok fazla yedek parça talebi alımı yapmaktadır. Özetle, KIB-TEK 2 liraya yapılabilecek bakımlar için 5 liralık ihaleye çıkıp 3 liraya ihaleyi kapatmaktadır. Bu durumda aklımıza aşağıdaki sorular gelmektedir:
KIB-TEK neden bu kadar parçaya gereksinim duymaktadır?
Alınan parçalar kalitesiz midir ki, tekrar tekrar alınmaktadır?
Alınan parçalar gerçekten üretici firmadan mı temin edilmiştir? Bunun kontrolü kim ve hangi kriterlere/standartlara göre yapılmaktadır?
Özetle gözlemlerimize göre, KIB-TEK normal standartlarda bir santralin ihtiyaç duyduğundan çok fazla parça satın almakta ve ihale yolu ile bu parçaları daha ucuza aldığını düşünmekte olup, makineleri işletmek için aslında WARTSILA tarafından bakım anlaşması olan aynı şartlarda bir firmadan daha çok para harcamaktadır. Buna göre;
KIB-TEK’in ihale usulü ile alım yapmaya başladığı günden bu yana stokta tuttuğu malzeme miktarında bir artış var mıdır? Eğer varsa sebebi ve maliyeti nedir?
Açılan ihalelerde yedek parça ve işçilikten kaynaklı hasarların teminat altına alınması sağlanmış mıdır? Konu, verilen yedek parça ve işçilik için verilecek sınırlı bir garantiden ziyade bu parçanın ya da hatalı işçiliğin motor da meydana getireceği tüm hasarların teminat altına alınması olduğundan bu konudaki teminatlar alınmış mıdır?
Bu konuya en güzel örnek şu anda yaşanan No: 2 makinede ki “Thrust Yatağı” arızasıdır. Geçtiğimiz aylarda, 36,000 saat planlı bakımı 2019 sonlarında yapılmış olan 2 no’lu makine “Thrust Yatağı” arızası vermiştir. Burada bildiğimiz kadarı ile yedek parça KIB-TEK tarafından daha önce ihale yolu ile temin edilmiş ve başka bir firma bu yedek parçaları bakım sırasında değiştirmiştir. Arıza işçilik garantisi olan 6 aylık sürenin dolmasına bir kaç gün kala meydana gelmiştir. Bu arıza işçilik yapan firmanın garantisi sebebi ile hızlıca giderilememiş ve arızanın boyutu firmanın COVID-19 sebebi ile sahaya gelememesi sebebi ile tespit edilememiştir. Firma şu anda adada karantina altındadır ve karantina tamamlanınca sahaya gelecek ve hasar tespiti yapacaktır. “Thrust Yatağı” arızasının krankşafta hasar verip vermediğinin tespitinin yapılması hayati önem arz etmektedir. Bu sebeple aşağıda sıralanmış kontrollerin yapılması gereklidir:
-Yatağın sökülerek, “crank journal” yüzey kontroller
-Hasarın oluştuğu bölgede crankshaft’da eğrilme olup olmadığının kontrolü
-Hasar boyutuna göre, eğer yüzey müsaade ediyor, yani ana yatak (Shell) materyali journal yüzeyine yapışmamış ise, ise yüzey çatlak kontrolü (MPI / magnetic particle inspection)
-Yüzey sertlik ölçümü
Ayrıca, bu hasarın sebebi ile ilgili olarak, “Kök Neden Araştırma, İnceleme” (Root Cause Analysis) çalışmasının yapılması gerekmektedir. Aynı hasarın diğer makinelerde de tekrarlanması riski değerlendirilmelidir. Bunun için sahada yapılacak, detaylı WOIS Trend (Kontrol sistemi) ve ilgili makine parçalarının incelenmesi gerekmektedir.
Soru, bu işlemlerin kim tarafından yapılacağıdır. Bu hasar tespiti ya da diğer işlemler için KIB-TEK tarafından WARTSILA’ya resmi hiçbir başvuru yapılmamıştır.
Krankşaft üzerinde bir hasar meydana gelmişse (umarız gelmemiştir) bu hasar kim tarafından giderilecek ve masrafları kim tarafından karşılanacaktır?
Krankşaft’ın motorun sağlam ve önemli bir parçası olduğu göz önüne alınarak (üreticisi KIB-TEK tarafından WARTSILA olarak kabul edilmese bile!!) bu işlemler için WARTSILA’dan destek istenecek midir?
Hasar sebebi kullanılan yedek parça ise; KIB-TEK bu parçayı satın aldığı firmaya masrafları rücu edebilecek midir? Edemeyecek ise bu durumda KIB-TEK’in zararı ne kadar olacaktır?
Yedek parça alım ihalelerinin bakım işçiliği ihaleleri ile ayrı ayrı açılması konusunda bir risk analizi yapılmış mıdır? Parçayı temin edecek firmanın aynı zamanda bakımı yapmasının böyle kritik konularda tek firma ile muhatap olunması ve hasarların sorumluluğunun tespiti açısından oldukça önemlidir. KIB-TEK, ihaleleri bölerek sadece birkaç bin Euro tasarruf edebilmek adına bu riski üstlenmektedir.
Tüm mevcut motorların çalışma saatleri dikkate alındığında üretici firma olan WARTSILA’nın Bakım El Kitabında belirtilen planlı bakım saatlerinin çok üzerinde çalışma saatlerinde bakım yapıldığı görülmektedir. (Örnek 4 nolu makine: Çalışma saati 50,950 Bakım El Kitabına göre planlı bakım saati 48,000!!!). Makineler çalışmaya devam edecektir ancak oluşabilecek büyük bir arızanın riski hangi kriterlere göre hesaplanmıştır? Bu şekilde işletilen ve KKTC’nin ihtiyaç duyduğu elektriği üretmek amacı güden bir kurumun bünyesinde bu tarz bir işletme kabul görmekte midir? Şu anda mevcut 8 makinenin 4’ü çeşitli sebepler ile devre dışı kalmıştır. Örneğin 36,000 saat planlı bakımda kontrol edilerek değiştirilmesi gereken “Tappet Roller” olarak adlandırılan parçalar sebebi ile 2 makine devre dışıdır. Bunlardan bir tanesinde oluşan hasarın giderilmesi için WARTSILA ile anlaşma sağlanmıştır. Anlaşılma sebebi, bu parçanın değiştirilebilmesi için Makine gövdesinin yeniden işlenmesi ve bunun için özel bir ekibin sahaya gelmesi gerekliliğidir (Bu yöntem WARTSILA tarafından önerilmektedir). İşin acil olduğu belirtilmiş, WARTSILA anlaşmayı beklemeksizin gerekli ekipmanları KKTC’ye göndermiştir. Yapılacak işin süresi tüm ekipmanların ve ekibin sahaya ulaşmasından itibaren 3-5 gündür. Ancak verilen teklif ile anlaşmanın imzalanması arasında tüm uyarılarımıza rağmen yaklaşık 2 ay harcanmış ve bu zaman zarfında COVID19 sebebi ile tüm uluslararası uçuşlar durdurulmuş ve bu sebeple iş tamamlanamamıştır.
Tarafımıza ulaşan kesin olmayan bilgilere göre (Ne yazık ki KIB-TEK arızalar için bizimle resmi temasta bulunmamaktadır!!!) diğer makinede de benzer bir arıza oluşmuştur. KIB-TEK’in elinde bu yedek parça bulunmamaktadır.
Acil ihtiyaç olduğu belirtilen bu malzeme için, 2 hafta için de teslim edilmek şartı ile WARTSILA tarafından teklif verilmiş ancak başka bir firmanın aynı malzemeleri çok daha ucuza 45 – 90 gün arasında teslim etmeyi taahhüt etmesi sebebi ile alım durdurulmuştur (Diğer firmadan alım yapılmış mıdır?). Bu durumda akla gelen soru, KIB-TEK bir makineyi birkaç bin Euro tasarruf için çalışamaz durumda bekletmesi kabul edilebilir bir durum mudur? Bu bekleme süresince üretim kaybı hesabı yapılmış mıdır? Söz konusu kayıp mevcut buhar türbinleri ile karşılanıyorsa aradaki yaklaşık 70 – 80 gr/kWh fazla yakıt tüketimi, maliyeti daha ucuz ancak 45-90 gün geç teslim edecek firmanın maliyetlerine eklenmiş midir?
Dikkatimizi çeken başka bir konuda makinelerin hiçbir zaman tam yükte çalıştırılmaması konusudur. Mevcut makinelerin üretim gücü makine başına 17,076 kWe’tir. Bu makinelerin sıcak yaz aylarında güç kaybetmesi, teknolojisi gereği doğaldır ancak bu sadece 30 C ve üzeri sıcaklıklar için geçerlidir. İlk bakışta, mevcut radyatörlerin eskimesi sebebi ile yeterli soğutma sağlayamaması sebep olarak gösterilebilirse de bu geçmiş yıllardaki operasyonları açıklamak için yeterli değildir. Bildiğimiz kadarı ile makineler ortalama olarak 14 – 15 MWe üretecek şekilde çalıştırılmaktadır. Bu konu ile ilgili net bilginin KIB-TEK üretim raporları alınarak kontrol edilmesi mümkündür. Eğer durum bu şekilde ise; 8 makine operasyonunda yaklaşık 1 makinelik çıkış gücü kayıp olarak hesaplanmalıdır. Bu durumun yedek parçaların ihale ile alınması ile ilgili olması mümkün müdür? Bu kaybın elektrik üretim maliyetlerine etkisi nedir?
Tüm acil işler için KIB-TEK WARTSILA’dan teklif istemekte ve verilen fiyat bütçe olarak belirlenerek WARTSILA fiyatları karşılaştırma kriteri olarak kullanmaktadır. Fiyatlarımızın diğer teklif fiyatlarına oranla oldukça yüksek olduğu defalarca tarafımıza söylenmesine rağmen böyle yüksek fiyatlar ile ihale bütçesi belirlenmesine bir anlam verememekteyiz. Yukarıda da belirtildiği üzere WARTSILA açılan hiçbir yedek parça ve bakım ihalesine katılmamaktadır öyleyse neden WARTSILA fiyatları ile bütçeleme yapılıyor? Eğer sebep ÜRETİCİ firma olan WARTSILA’nın fiyatları ile karşılaştırma yapmak ise bu durum diğer firmaların üretici firma olmadığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir mi?
Anladığımız kadarı ile mevcut kanuna göre bir parça ya da işçilik için birden fazla teklif alınabilmesi mümkün ise söz konusu alım ihale ile gerçekleşmek zorundadır. (En azında bize söylenen budur.) Öte yandan geçmiş yıllarda ihaleye çıkılmaksızın Turbocharger üreticisi ABB firmasından doğrudan alımlar yapıldığı duyumlarımız vardır (Kontrol edilmesini rica ederiz). ABB’nin tek üretici firma olması sebep olarak gösterilse bile bu yeterli değildir. Burada göz ardı edilen konu şudur:
“Makina üreticileri ürettikleri yeni tip makina üzerinde yeni bir Turbocharger denerken, bu turbochargerin makina üzerindeki performansını kendi tesislerinde test edip, Turbochargerin performansa etki edecek doğru spesifikasyondaki parcaların hangisi olması gerektiği ile ilgili nihai kararı vermektedir.”
ABB ve WARTSILA bir çözüm ortağı olarak hareket etmektedir. Bu sebeple WARTSILA, kendi makineleri üzerindeki Turbocharger’lar için yedek parça temin etme ve satma hakkına sahiptir.
Hal böyle iken doğrudan alım yapıldıysa kanuna aykırı değil midir?
Bir firmanın üretici olduğu ya da olmadığına kim, hangi kriterlere göre karar vermektedir?
Son olarak şu anda mevcut arızaların benzerlerinin daha önce de oluştuğu ancak hızlı şekilde tamir edilerek çalışmaların devam ettiği düşüncesindeyiz. COVID-19 sebebi ile ortaya çıkan seyahat kısıtlaması sorunların su yüzüne çıkmasına yardımcı olmuş gibi görünüyor.
Yukarıda belirtilmiş maddeleri daha da uzatılabiliriz. Ancak daha detaylı bilgi istemeniz halinde uygun bir zaman diliminde telefon ya da telekonferans olarak konuyu tartışabiliriz.
KIB-TEK’in WARTSILA ile bir bakım anlaşması imzalanması (daha önce imzalanmıştı) yukarıdaki bir çok problemin ortadan kalmasını sağlayacaktır. Makineler tarafımızca takip edilecek ve tüm makineler zamanında bakımı yapılarak garanti altına alınacaktır. Anlaşma sağlanması halinde “Recovery Guarantee” olarak adlandırılan ek bir teminat KIB-TEK’e de uygulanacak ve belirtilen şartlar altında bir seferde oluşacak 50,000 EURO üzeri tüm planlı bakım harici arızalar bedelsiz olarak WARTSILA tarafından giderilecektir. Bu şekilde bir teklif ile gelen başka bir firma var mıdır?
WARTSILA kendisinden satın alınmayan herhangi bir parçanın garanti riskine girmeyecektir. Dolayısı ile böyle bir anlaşma için önerimiz kademeli bir geçiş sağlamaktır. 48,000 saat planlı bakım yapılacak makinelerde hemen hemen tüm parçalar yenileneceğinden (birkaç parça hariç) bu makineler için bakım anlaşması imzalayarak yedek parça ve hizmet garantilerini uygulamaya başlayabiliriz. Konu daha önce KIB-TEK’e aktarılmıştır ancak böyle bir kararın verilebilmesi için KIB-TEK YK’unun ve/veya Bakanlar Kurulu’nun karar üretmesi gerekliliğinin farkındayız. Bu sebeple arzu etmeniz halinde daha detaylı bilgi vermeye hazır olduğumuzu bilmenizi isteriz.
Radyatör Alımı Konusu
Yapmış olduğumuz görüşmeler sırasında eskimiş olan radyatörlerin yenileri ile ihale usulü değiştirilmesi konusunda bir çalışma yapıldığını öğrendik. KIB-TEK’ten gelen sözlü talep üzerine spesifikasyon ve boya konusunda gerekli desteği KIB-TEK’e sağladık. Öte yandan, mevcut radyatör fanlarının kullanılabilmesi adına sadece radyatör kasasının ihale edileceğini ve böyle bir ihalenin yanlış olacağı bilgisini de ilettik. Bu konudaki yorumlarımız aşağıda ki gibidir:
Mevcut radyatör fanlarının kullanılmasının yaklaşık 150 – 200 bin Euro gibi bir tasarruf sağlayacağı doğrudur. Ancak radyatörler motor performansını doğrudan etkileyebilecek ekipmanlardır. Mevcut fanların kullanılması halinde bu işin daha önce WARTSILA tarafından makineler ile birlikte teslim edilen radyatör firmasından başkasının yapabilmesi teoride mümkün görünmekle birlikte pratikte mümkün değildir. Hiç bir ciddi üretici firma kendine ait olmayan bir dizayn üzerine hareket ederek performans garantisi vermek istemez.
Nitekim WARTSILA’nın onaylanmış radyatör üreticilerinden biri olan “Kelvıon Sas” firması performans garantileri sebebi ile böyle bir teklif veremeyeceğini açıkça belirterek konu ile ilgilenmediğini bildirmiştir.
Önerimiz, WARTSILA tarafından belirtilecek spesifikasyonlar ile ve yine WARTSILA’nın onayladığı sağlayıcı firmalardan komple yeni bir radyatör alım ihalesinin açılması, kazanan firmanın performans garantilerini de alarak bir alım yapılması doğrultusunda olmuştur. Yine açıkça belirtmek isteriz ki WARTSILA olarak bu ihaleye katılmayacağız. Her ne kadar KIB-TEK’e destek vermeye devam etsek de bu destek sebebi ile makine performansında oluşabilecek problemlerden WARTSILA sorumlu olmayacaktır.
Radyatörlerin deniz kenarında olması sebebi ile oluşacak korozyonun önlenebilmesi adına radyatörlerin “Gold Epoxy” veya “C5M” boya ile kaplanması istenmektedir. Yaklaşım doğrudur ancak bu yatırım maliyetini ciddi şekilde arttıran bir konudur.
Motorların çift yakıtlı motorlara dönüştürülmesi halinde alınacak radyatörlerin bu yeni tip motor soğutma ihtiyacına göre alınması çok daha doğru bir hareket olacaktır.
Eğer dönüşüm bir kaç sene daha yapılmayacak ise “Galvanising or Zinc silicate boyama” hem işinizi görecek hem de yatırım maliyetinin ucuzlamasını sağlayacaktır.
Kaplin ve Vibrasyon Damperi konusu:
Mevcut makinelerin üzerinde Geislinger marka kaplin ve vibrasyon damperi bulunmaktadır. 01.11.2016 son katılım tarihli ve MV2 EK245/3054/16 numaralı kaplin alımı için açılmış ihalede motor üzerindeki kaplinlerin WARTSILA tarafından yenileri ile değiştirilmesi konusunda yayınladığı “Service Letter” (istendiğinde tekrar verilebilinir) beraberinde yeni tip kaplinler teklif edilmiş ve diğer fiyattan 17,900 EURO ucuz bir fiyat verilmiş olmasına rağmen KIB-TEK’in üretici olarak tanıdığı Geislinger firması’nın mevcut kaplinlere bakım yapmaya devam edeceği garantisi vermesi ve makine üzerindeki mevcut kaplinleri, temsilcisi aracılığı ile teklif etmesi üzerine WARTSILA’nın şartname gereklerini yerine getirmediği söylenerek pahalı olmasına rağmen bu teklif kabul edilmiş ve satin alma gerçekleşmiştir. (Konu ile ilgili resmi itiraz yazıları KIB-TEK’te mevcuttur.)
Daha önce de belirttiğimiz üzere, bu makinelerin dizaynı WARTSILA’ya aittir. Kimi üretilen makinelerde Geislinger marka kaplin, kimilerinde Vulkan marka kaplin ya da başka bir marka kaplin kullanmak tamamen WARTSILA’nın inisiyatifindedir. Üzülerek belirtmek isteriz ki, makine üreticisi olarak WARTSILA’nın, kaplinlerin yeni bir model ile değiştirilmesine dair vermiş olduğu tavsiye KIB-TEK tarafından dikkate alınmamıştır.
Bugün gelinen noktada, zaman zaman KIB-TEK Teknecik Santraline gerçekleştirdiğimiz ziyaretlerimiz sırasında motor vibrasyonlarını ölçmek üzere bu kaplin/damper üzerinde bulunması gereken vibrasyon sensörlerinin düzenli olarak kırıldığı ve bu sebeple sensörlerin aktif olmadığını öğrenmiş bulunuyoruz. Problemin çözümü için Finlandiya’dan destek talep ve teklif talep edilmiştir. Teklif, 12.03.2020 tarihinde KIB-TEK’e iletilmiş ancak COVID-19 sebebi ile sonuçlandırılamamıştır.
Şimdi, Geislinger firması KIB-TEK tarafından üretici olarak kabul edildiğine göre, oluşan problemin çözümü için de kaplinleri temin ettikleri / bakımlarını yaptırdıkları bu firmadan makinelerdeki vibrasyon için çözüm istemeleri gerekmez mi?
Hazır yeni kaplin alınıyorken daha ucuz olmasına rağmen WARTSILA’nın önerdiği yeni tip kaplinlerin alınmaması nasıl açıklanabilir?
Bu güne kadar mevcut kaplinlerin bakımları için harcanan para ne kadardır?
Tubbocharger 48 000 saat bakımı / upgrade konusu:
WARTSILA Bakım el kitabında ve ABB’nin bakım el kitabında da belirtildiği üzere Turbochargerlere 48,000 saat planlı bakım yapılması gereklidir. Mevcut Tubocharger’lerin casing’lerinin çatlak olduğu ve değiştirilmesi gerektiği de göz önüne alındığında WARTSILA’nın Performans Paketinin teklif edilmesi ve mevcut Turbocharger’lerin upgrade edilmesi önerilmiştir. KIB-TEK Teknecik Elektrik Santralinde geçen sene yaz aylarında da yaşanan yüksek egzoz sıcaklığına bağlı motorların yük almama problemi bilinmektedir (Motorlar 6-7 MWe gücün üstüne çıkamamış ve yine WARTSILA’nın jest olarak sağladığı servis hizmeti ile sahaya gelen WARTSILA ekibi bu problem çözmüştür.) Bu upgrade paketi ile egzoz sıcaklıkları 40 – 50 C daha düşük olacak, yanma iyileştiği için yakıt tüketiminde de 2%’ye varan bir iyileşme görülebilecektir. Teknik ekip ile yapılan detaylı görüşmelerde, bu paketin 48,000 planlı bakımı gelmiş Turbocharger’lere uygulanmasının tesis performansı açısından faydalı olacağı görüşü hakim olmuştur. Makinelerin çift yakıtlı motorlara dönüştürülmesi halinde Turbocharger’lerin değiştirilmesi gerektiği konusu da gündeme gelmiş ve WARTSILA bu konuda gerekli doğru bilgiyi vermiştir.
Bu upgrade paketinin uygulanabilmesi, Turbochargerlerin değişimi ile birlikte makine kontrol sisteminde de yapılacak gerekli düzenlemelere ihtiyaç duyduğundan yalnızca WARTSILA tarafından yapılabilmektedir. Konu ile ilgili KIB-TEK hukuki görüş almış ve görüşün olumlu olması sebebi ile WARTSILA’dan doğrudan alım kararı verilmiştir.
Söz konusu upgrade paketi ve yapılacak doğru bir radyatör yenilenmesi ile birlikte, makine performanslarında ciddi bir iyileşme olacağını söylemek yanlış olmayacaktır. Bu sebeple, alım kararı verilmiştir. WARTSILA fiyatının ucuz olmasına rağmen KIB-TEK’ten gelen talebi reddetmeyerek ilave bir indirim de vermiş ve anlaşma sağlanmıştır.
Bu upgrade paketinden vazgeçilse bile, iddia edildiği gibi mevcut turbochargerlerin 48,000 saat bakımlarının (toplam 4 turbocharger) tamamının 100,000 EURO’ya yapılabilmesi normal şartlar altında imkansızdır.
Motorlar ivedi olarak (Mayıs ayı içerisinde bir karara bağlanmayacak ise) çift yakıtlı bir motor tipine dönüştürülmeyecek ise zaten gecikmiş olan bu bakımların yapılması kaçınılmazdır.
ABB’de bekleyen 6 adet Turbocharger konusu:
Şu anda KIB-TEK’e ait 6 adet Turbocharger ABB İstanbul servis ofisinde akıbeti belirsiz olarak beklemektedir. Geçtiğimiz yıl sonlarında yapılan bir ihale sonrası kazanan firma Turbocharger’leri bakım yapılmak üzere ABB’ye göndermiş ancak anladığımız kadarı ile yanlış fiyatlama sebebi ile işi yerine getirmemiştir. Bu işi hızlı olarak tamamlamak ve Turbocharger’leri bakımları yapılmış şekilde Teknecik Santraline teslim etmek için KIB-TEK’ten gelen talep üzerine oldukça uygun bir teklif verdik. Ancak “ÜRETİCİ” olarak tanınmamak konusundaki ısrar sebebi ile işin ihalesiz yapılamayacağı ve bu sebeple işin WARTSILA’ya doğrudan verilemeyeceği belirtildi. Konu hâlâ açıktır ve bir çözüm bulunamamıştır.
Yağlama Yağı konusu:
Makine No 7 ve 8 otomatik filtre’lerinin kontrollerinin yapılması için KIB-TEK’ten gelen talep üzerine Teknik Servis Müdürümüz Sn. Armağan ULUSÖVER 29.01 – 31.01.2020 tarihleri arasında Teknecik Santraline gelmiş ve gerekli kontrolleri gerekli raporu hazırlamıştır. Bu raporun hazırlanabilmesi için KIB-TEK’ten mevcut yağlama yağı analiz sonuçları istenmiş ve tarafımıza gönderilen sonuçlar da değerlendirilerek rapor olarak sunulmuştur. Bu değerlendirmeyi aşağıda görebilirsiniz. Tüm bu değerlendirmeler, KIB-TEK’e de gönderilen “Yağ analizlerine ait limit değerleri gösteren WARTSILA dökümanına göre yapılmıştır.
Makinelerin yağlama yağı analiz sonuçları:
No:1 makine: Ölçülmüş olan değerler limitler dahilinde. (Makine çalışma saati 27.04.2020 tarihi itibari ile 35,807!! 36,000 saat planlı bakımı yapılacak)
No:2 makine: Sodyum değeri 51.30 ppm, yüksek ama limiti geçmemiş (Limit değer 100 ppm). Yağa su karışıyor. Muhtemelen exhaust seat O-ring’lerinden su kaçağı var. (Thrust yatak arızası sebebi ile devre dışı)
No: 3 makine: Sodyum değeri 58.90 ppm, yüksek ama limiti geçmemiş (Limit değer 100 ppm). Yağa su karışıyor. Muhtemelen exhaust seat O-ring’lerinden su kaçağı var. Demir değeri 39.55 ppm. (Limit değer 50 ppm). Limite yaklaşmış, Liner aşınması olduğuna işaret ediyor veya piston. (Makine çalışma saati
27.04.2020 tarihi itibarı ile 48,981!! tappet roller sebebi ile devre dışı!!)
Makine no:4 sodyum değeri 151.00 ppm, limiti geçmiş (limit değer 100 ppm). yağa su karışıyor. Muhtemelen exhaust seat O-ring’lerinden su kaçağı var. Bakır değeri 8.85 ppm, limite çok yaklaşmış (Limit değer 10 ppm). Yağlama yağı pompası yatakları, rocker arm yatakları, tappetlerin pim yatakları, gudgeon pim yataklarında aşınma olduğuna işaret ediyor. Demir değeri 99.1 ppm, limiti geçmiş (Limit değer 50 ppm). Liner aşınması olduğuna işaret ediyor veya piston. (Makine çalışma saati 27.04.2020 tarihi itibari ile 50,950!!) (30.01.2020 tarihinden beri tappet roller arızası sebebi ile devre dışı!!!)
Makine no:5 Sodyum değeri 152.00 ppm, limiti geçmiş (Limit değer 100 ppm). Yağa su karışıyor. Muhtemelen exhaust seat O-ring’lerinden su kaçağı var. Alimünyum değeri 18.25 ppm, limite yaklaşmış (Limit değer 20 ppm). Alimünyum yakıtın içerisinde bulunur, liner, piston ve segmanlar için aşındırıcı etkisi var. Bakır 7.15 ppm, limite yaklaşmış (Limit değer 10 ppm). Yağlama yağı pompası yatakları, rocker arm yatakları, tappetlerin pim yatakları, gudgeon pim yataklarında aşınma olduğuna işaret ediyor. Demir 98.60 ppm, limiti geçmiş (Limit değer 50 ppm). Liner aşınması olduğuna işaret ediyor veya piston. (Makine çalışma saati 27.04.2020 tarihi itibarı ile 40,857!! 36,000 saat planlı bakımı yapılacak)
Makine no:6 Sodyum değeri 152.00 ppm, limiti geçmiş (Limit değer 100 ppm). Yağa su karışıyor. Muhtemelen exhaust seat O-ring’lerinden su kaçağı var. Alimünyum değeri 18.28 ppm, limite yaklaşmış (Limit değer 20 ppm). Alüminyum yakıtın içerisinde bulunur, liner, piston ve segmanlar için aşındırıcı etkisi var. Demir 100.00 ppm, limiti geçmiş (Limit değer 50 ppm). Liner aşınması olduğuna işaret ediyor veya piston.
Makine no:7 Sodyum değeri 65.50 ppm, bu değer biraz yüksek (Limit değer 100 ppm). Yağa su karışıyor. Muhtemelen exhaust seat O-ring’lerinden su kaçağı var. Demir değeri 44.01 ppm, limite yaklaşmış (Limit değer 50 ppm). Liner aşınması olduğuna işaret ediyor veya piston.
Makine no:8 Sodyum değeri 63.90 ppm, bu değer biraz yüksek (Limit değer 100 ppm). Yağa su karışıyor. Muhtemelen exhaust seat O-ring’lerinden su kaçağı var. Demir değeri 44.67 ppm, limite yaklaşmış (Limit değer 50 ppm). Liner aşınması olduğuna işaret ediyor veya piston.
Vanadyum ve Nikel değerleri ile ilgili olarak, öncelik ile yakıt analiz sonuçlarını görmemiz gerekiyor.
Yukarıdaki yorumlar KIB-TEK tarafından WARTSILA’ya iletilmiş yağ analiz raporlarına göre yapılmıştır. Dikkat çeken nokta hemen hemen tüm makinelerde yağa su karışması ihtimalinin olmasıdır. Bazı makinelerde parça aşınması (Liner ve/veya piston vb) görülmektedir.
No:5 makine de Bakır yüksekliği, Yağlama yağı pompası yatakları, rocker arm yatakları, tappetlerin pim yatakları, gudgeon pim yataklarında aşınma olduğuna işaret ediyor.
No:4 Tappet Roller arızası sebebi ile 31.01.2020 tarihi itibarı ile devre dışıdır (Yağ analiz yorumlarına bakarsanız “Yağlama yağı pompası yatakları, rocker arm yatakları, tappetlerin pim yatakları, gudgeon pim yataklarında aşınma olduğuna işaret ediyor.” Şeklinde bir uyarı verilmiş. Rapor tarihi 20.02.2020 olarak görülmektedir, Bir önce ki rapor ne zaman verilmiştir? Bu raporda belirtilen “BAKIR” miktarı nedir? Kontrol edilmesi gerek!!).
Yukarıdaki bilgilerin ışığında aşağıdaki sorulara yanıt aranmalıdır:
Yağ analizleri ne sıklıkta yapılmaktadır?
Analiz raporlarında (Analizleri Yağ sağlayıcı firma yapmaktadır ve sonuçlara göre yorumlar da verilmektedir) verilen yorumlara göre bir aksiyon yapılmakta mıdır?
Makineler de komple yağ değişimi yapılmakta mıdır? Yapılıyorsa değişim yapılma aralığı yada kriterleri nelerdir?
WARTSILA tarafından 03.03.2020 tarihinde verilen bilgilere göre bu tarihten bu yana su kaçakları olduğu düşünülen makineler, malzeme aşınmalarının olduğu düşünülen makinelerde su kaçağı / aşınma olup olmadığı, oluyorsa sebepleri ile ilgili bir çalışma yapılmış mıdır?
Vanadium, Nikel ve Alüminyum değer artışlarının kullanılan yakıt ile de ilgisi vardır. Geçtiğimiz dönemde yakıtın problemli olduğu görülmüştü. Yakıt analizleri ne sıklıkla yapılmaktadır?
Liner, piston gibi malzemelerin aşınma sebebi olarak birçok neden sayılabilir:
Yağlama Yağının kalitesi
Kullanılan piston ring (segman) ile ilgili oluşabilecek materyal, dizayn ve ölçü problemleri
Piston Crown (piston kafası) ile ilgili problemler
Anti Polishing Ring (APR) materyal, dizayn ve ölçü problemleri
Bir önceki yapılmış Liner bakımı ile ilgili honlama ve bakıma ait sorunlar / eksiklikler Piston Eteği (piston skirt) ile ilgili problemler
Orijinal olmayan liner veya piston
Yağ analizleri, makinelerin genel durumu hakkında bilgi alınabilecek en güzel destekleyici dökümanlardır. Buradan elde edilecek bilgiler sayesinde su kaçağı / aşınma vb. konular önceden tespit edilerek gerekli önleyici aksiyonların alınması mümkün olabilir. Buradan da anlaşılacağı üzere makinelerin işletme ve bakımlarının yapılması birçok etkene bağlıdır. Sadece ucuza yedek parça, işçilik yaptırılması maliyetlerin azaltıldığı anlamına gelmemekle birlikte tam aksine işletme maliyetlerini oldukça arttırıyor da olabilir.
KIB-TEK’in WARTSILA ile çalışmayı bıraktığı tarihten bu yana plansız bakım / Arıza giderleri hesaplanmış mıdır?
Yukarıda bir örneğini gördüğünüz şekilde bir desteğin işletme maliyetlerini azaltıcı etkisi olacağı düşünülmüş müdür?
Her ne kadar WARTSILA KIB-TEK tarafından üretici olarak kabul görmese de, böyle bir desteğin dışarıdan alınması halinde oluşabilecek maliyetler hesaplanmış mıdır?
Bu konularda bakım anlaşması ile kolayca alınabilecek bu desteği, makine üreticisi olarak WARTSILA’dan daha iyi yapabilecek bir firma var mıdır?
Yakıt konusu:
KIB-TEK ile imzalanmış bütün kontratlarda üretici firma WARTSILA, motor çıkış gücü, yakıt tüketimi ve yağlama yağı tüketimi garantileri vermiş ve bu garanti edilen değerler tesis devreye alınırken yapılan testler ile ispatlanmıştır.
Buna göre, KIB-TEK’e yakıt tüketimi garantisi, alternator terminalinde, alt ısıl değeri (LHV) 40,000 kj/kg olan bir yakıt ile 203.5 gr/kWh (0% tolerans ile) olarak verilmiştir. Makine No 7 ve 8 için yine yukarıdaki şartlarda 8,222 kj/kwh olarak verilmiştir (205 gr/kWh).
Ağır yakıt ile çalışan makinelerde, kullanılan yakıt spesifikasyonları sebebi ile çalışma yılına ve saatine göre “aging factor” adı verilen etki sebebi ile zaman içerisinde yakıt tüketiminin artması doğaldır. Öte yandan 8,222 kj/kwh olarak verilmiş ve “Heat Rate” olarak adlandırılan makinelerin 1 kWh elektrik üretmek için ihtiyaç duyulan enerji miktarı gr/kWh cinsinden yakıt tüketiminin hesaplanmasında ana değer olarak kabul edilmelidir.
Yakıt alındığı gibi makineye yakmak üzere gönderilmez. Önce depolama tanklarına alınır, oradan dinlendirme tanklara (içerisindeki ağır parçacıkların çökerek ayrışması için) ve oradan seperatörlerden geçirilerek günlük tanklara alınır ve makinelerde yanmak üzere pompalanır.
Seperatörler yakıt içerisindeki istenmeyen partikülleri, su ve benzeri malzemeleri ayrılmak üzere kullanılmaktadır. Çok kötü bir yakıt alındığında (içinde yüksek miktarda su, belirli bir ölçünün üzerinde partikül vb olan), bu yakıt seperatörler üzerinden geçirilirken kayıplar oluşacaktır.
Yakıt içerisinde bulunan Vanadium, Alüminyum, Nikel gibi metallerin fazlalığı makine üzerinde aşınma etkisi gösterecek, makine parça ömürlerinin kısalmasına ve hatta ciddi arızalara sebep olacaktır. Buna göre;
KIB-TEK gelen her yakıtı bağımsız bir laboratuar’da test ettirmeli ve yakıt kalitesinden emin olmalıdır.
Alınacak numuneler doğrudan gemi üzerinden alınmalıdır. Ana tankta her zaman bir miktar yakıt bulunacağından bu yakıtla karışan bir yeni yakıtın Ana Tanktan alınan numene analizleri doğru bilgiyi yansıtmaz. Yakıt analizleri teyit edilmeden gemiden yakıt tahliyesi yapılmasına izin verilmemelidir.
Eğer kayıtlar mevcutsa, her bir makinenin kurulduğu ve testler ile garantilerinin ispatlandığı günden bu yana yakıt tüketim miktarındaki değişiklikler kontrol edilmelidir. Mevcut durumda KIB-TEK yakıt tüketim miktarının 207 gr/kWh olduğu söylenmiştir. Bu değer için ölçüm noktası neresidir? Seperatör kayıpları hesaba dahil midir?
Bu tespitin yapılabilmesi yıllardır alınan yakıt kaliteleri hakkında bir fikir verebilir. Burada ana amaç kaliteli bir yakıt ile yakıt tüketiminin düşürülmesinin mümkün olabileceğinin görülebilmesidir.
Son dönemlerde düşük kükürt %’li yakıt alımı yapıldığı bilinmektedir ancak bu değerin düşüklüğü yakıtın kaliteli olacağı anlamına gelmemektedir.
Yakıtın tüketim etkisi dışında, motor operasyonlarına ve bakım giderlerine doğrudan etki ettiği göz ardı edilmemelidir.
Bu ve bunun gibi pek çok konu KIB-TEK operasyonlarını aksatacak şekilde ortaya çıkmakta ve her geçen gün Kurumun para ve zaman kaybetmesine sebep olmaktadır.
WARTSILA bu makineleri dizayn eden ve üreten firmadır. Bu sebeple KIB-TEK ve için doğru olan, geçmişte olduğu gibi makinelerin üreticisi WARTSILA ile çözüm ortağı şeklinde çalışmaya dönmek, bu sayede riskleri minimize ederek operasyona odaklanmaktır.
WARTSILA olarak, yukarıda belirtilen tüm olumsuzluklara rağmen talep edildiği takdirde KIB-TEK’E destek vermeye devam edeceğimizi bilmenizi isteriz. Konunun bu bağlamda ele alınarak ciddi bir şekilde değerlendirilmesini rica ederim.
